Z jakiego kraju faktycznie pochodzi Święty Mikołaj?

Św. Mikołaj – między legendą a historią

Grudzień to czas, gdy Święty Mikołaj pojawia się niemal wszędzie – w reklamach, dekoracjach sklepowych, filmach świątecznych. Większość z nas ma wyobrażenie o starszym panu z białą brodą, ubranym w czerwony strój, który przybywa saniami z bieguna północnego, by przynosić prezenty. Ale czy kiedykolwiek zastanawialiśmy się, skąd tak naprawdę pochodzi ta postać? Prawdziwe pochodzenie Świętego Mikołaja może zaskoczyć wiele osób, gdyż jego korzenie sięgają znacznie dalej niż chłodne rejony Laponii czy biegun północny. W tym artykule przyjrzymy się faktom historycznym i odpowiemy na pytanie: z jakiego kraju faktycznie pochodzi Święty Mikołaj?

Historyczny Święty Mikołaj z Miry

Prawdziwa historia zaczyna się w starożytnej Licji, regionie, który obecnie znajduje się na terenie południowej Turcji. To właśnie tam, w mieście Patara, około 270 roku n.e. urodził się Mikołaj z Miry – człowiek, który stał się pierwowzorem postaci znanej dzisiaj jako Święty Mikołaj.

Mikołaj został biskupem miasta Mira (obecnie Demre w Turcji). Zasłynął ze swojej niezwykłej hojności i troski o ubogich, szczególnie o dzieci. Jedna z najbardziej znanych legend opowiada o tym, jak potajemnie wrzucał złote monety przez okno do domu zubożałego szlachcica, który nie był w stanie zapewnić posagu swoim trzem córkom. Pieniądze wpadały do pończoch suszących się przy kominku – stąd tradycja wieszania skarpet na prezenty.

Biskup Mikołaj zmarł 6 grudnia (prawdopodobnie 343 roku), co wyjaśnia, dlaczego w wielu krajach europejskich prezenty rozdawane są właśnie tego dnia. Został kanonizowany i stał się jednym z najbardziej popularnych świętych w chrześcijaństwie, zarówno w Kościele Wschodnim, jak i Zachodnim.

Zatem prawdziwy Święty Mikołaj pochodził z terenów dzisiejszej Turcji – to fakt historyczny, który może zaskoczyć wiele osób przyzwyczajonych do jego wizerunku jako mieszkańca dalekiej Północy.

Wędrówka relikwii – od Turcji do Włoch

Historia Świętego Mikołaja nie kończy się na jego śmierci. W 1087 roku, gdy Mira znajdowała się pod panowaniem muzułmańskim, włoscy kupcy z Bari (lub według innych źródeł – piraci) wykradli relikwie Świętego Mikołaja i przewieźli je do swojego miasta w południowych Włoszech.

W Bari wzniesiono bazylikę św. Mikołaja specjalnie dla przechowywania tych relikwii. Miejsce to stało się ważnym centrum pielgrzymkowym, przyciągającym wiernych z całej Europy, co przyczyniło się do rozprzestrzenienia kultu świętego na cały kontynent.

To sprawiło, że Włochy – a konkretnie Bari – stały się drugim ważnym punktem na mapie „pochodzenia” Świętego Mikołaja. Co ciekawe, część relikwii trafiła później do Wenecji, umacniając związek postaci świętego z Włochami.

Kult Świętego Mikołaja rozprzestrzenił się po Europie, gdzie zaczęto go czcić jako patrona żeglarzy, kupców, dzieci i panien na wydaniu. W różnych krajach europejskich rozwijały się lokalne tradycje związane z dniem jego wspomnienia.

Holenderska transformacja – Sinterklaas

Kolejny ważny etap ewolucji postaci Świętego Mikołaja miał miejsce w Holandii. Tam Święty Mikołaj znany jest jako Sinterklaas i ma nieco inny wizerunek niż ten, który dominuje dziś w globalnej popkulturze.

Zgodnie z holenderską tradycją, Sinterklaas przybywa do Holandii statkiem z Hiszpanii (a nie saniami z bieguna północnego!) w połowie listopada. Nosi czerwone biskupie szaty, mitrę i pastorał – atrybuty nawiązujące do jego historycznej roli jako biskupa. Towarzyszy mu pomocnik o imieniu Zwarte Piet (Czarny Piotr).

6 grudnia Sinterklaas odwiedza holenderskie domy, zostawiając dzieciom prezenty w butach wystawionych przy kominku. Ta tradycja była kultywowana przez holenderskich osadników w Ameryce Północnej, gdzie została później przekształcona.

Holendrzy odegrali zatem kluczową rolę w rozwoju legendy Świętego Mikołaja, stanowiąc pomost między europejską tradycją a amerykańską reinterpretacją.

Amerykańska metamorfoza – Santa Claus

Historia Świętego Mikołaja w Ameryce zaczęła się wraz z holenderskimi osadnikami, którzy przywieźli ze sobą tradycję Sinterklaasa do Nowego Jorku (ówczesnego Nowego Amsterdamu). Z biegiem czasu, w wyniku wpływów różnych kultur i naturalizacji, „Sinterklaas” przekształcił się fonetycznie w „Santa Claus”.

Przełomowym momentem w kształtowaniu wizerunku amerykańskiego Świętego Mikołaja był rok 1823, gdy opublikowano anonimowo wiersz „Wizyta Świętego Mikołaja” (znany również jako „Noc przed Bożym Narodzeniem”). Ten utwór po raz pierwszy przedstawił Mikołaja jako wesołego starca podróżującego saniami ciągniętymi przez renifery.

Jednak dzisiejszy standardowy wizerunek Santa Clausa, ubranego w czerwony strój z białym futerkiem, z pełną siwą brodą, w dużej mierze zawdzięczamy ilustratorowi Thomasowi Nastowi, który w latach 60. XIX wieku publikował swoje rysunki w magazynie „Harper’s Weekly”.

Ostatecznego szlifu wizerunkowi Santa Clausa nadała kampania reklamowa Coca-Coli z lat 30. XX wieku. Ilustracje stworzone przez Haddona Sundbloma utrwaliły obraz jowialnego, pulchnego staruszka w czerwono-białym stroju, który stał się ikoną nie tylko w USA, ale na całym świecie.

Finlandia – współczesna siedziba Świętego Mikołaja

Choć historyczny Święty Mikołaj pochodził z terenów dzisiejszej Turcji, we współczesnej tradycji i marketingu przyjęło się, że jego domem jest Finlandia, a dokładniej fińska Laponia.

W 1927 roku fiński radiowiec Markus Rautio w audycji dla dzieci ogłosił, że Joulupukki (fiński odpowiednik Świętego Mikołaja) mieszka na wzgórzu Korvatunturi w Laponii. Idea ta została później rozwinięta i wykorzystana marketingowo.

Dziś w Rovaniemi, na kole podbiegunowym, znajduje się oficjalna „Wioska Świętego Mikołaja” – popularna atrakcja turystyczna, gdzie można spotkać „prawdziwego” Świętego Mikołaja, wysłać pocztówki ze specjalnym stemplem z koła podbiegunowego czy przekroczyć symboliczną linię koła podbiegunowego.

Finlandia skutecznie wypromowała się jako ojczyzna współczesnego Świętego Mikołaja, choć historycznie nie ma to wiele wspólnego z biskupem z Miry. Mimo to, dla wielu dzieci na całym świecie to właśnie Finlandia jest krajem Świętego Mikołaja.

Święty Mikołaj w różnych kulturach świata

Fascynujące jest, jak postać Świętego Mikołaja zaadaptowała się do różnych kultur, przyjmując lokalne warianty i imiona:

W Rosji odpowiednikiem Mikołaja jest Dziadek Mróz (Died Moroz), któremu towarzyszy jego wnuczka Śnieżynka. Przychodzi on w noc noworoczną, a nie w Boże Narodzenie.

W Niemczech i Austrii prezenty przynosi Christkind (Dzieciątko Jezus), podczas gdy Święty Mikołaj (Nikolaus) odwiedza dzieci 6 grudnia.

W Wielkiej Brytanii mówi się o Father Christmas, postaci o bardziej pogańskich korzeniach, która z czasem zlała się z wizerunkiem importowanego z Ameryki Santa Clausa.

W Hiszpanii prezenty przynoszą Trzej Królowie (Los Reyes Magos) 6 stycznia.

Te różnorodne tradycje pokazują, jak pierwotna legenda o biskupie z Miry ewoluowała i dostosowywała się do lokalnych kultur, tworząc bogaty tapet tradycji.

Skąd więc faktycznie pochodzi Święty Mikołaj?

Odpowiedź na pytanie z jakiego kraju faktycznie pochodzi Święty Mikołaj zależy od tego, o którym „Świętym Mikołaju” mówimy.

Historyczny Święty Mikołaj – biskup Mikołaj z Miry – urodził się na terenie dzisiejszej Turcji i tam działał jako duchowny. To fakt historyczny potwierdzony przez źródła.

Tradycja obdarowywania prezentami w dzień Świętego Mikołaja rozwinęła się szczególnie we Włoszech i Holandii, które można uznać za „kraje pochodzenia” pewnych aspektów współczesnego wizerunku świętego.

Współczesny Santa Claus, z jego charakterystycznym strojem i obyczajem rozwożenia prezentów saniami, jest tworem głównie amerykańskim, powstałym na bazie europejskich tradycji, ale znacząco przekształconym.

Natomiast idea, że Święty Mikołaj mieszka na północy, przy biegunie, została spopularyzowana przez Finlandię, która skutecznie wykreowała się na współczesną ojczyznę tej postaci.

Zatem prawdziwe pochodzenie Świętego Mikołaja to Turcja, ale jego legenda i wizerunek są wytworem kulturowej ewolucji obejmującej wiele krajów – od Turcji, przez Włochy i Holandię, po Stany Zjednoczone i Finlandię.

Niezależnie od tego, skąd pochodzi, Święty Mikołaj pozostaje symbolem hojności, dobroci i magii świąt, łącząc ludzi różnych kultur w celebracji wartości, które są uniwersalne i ponadczasowe.